گیربکس اتوماتیک
تعمیرگیربکس
یا «جعبه‌دندهٔ اتوماتیک» وسیله‌ای است که نیرو و گشتاور موتور را به چرخ‌ها منتقل می‌کند و نسبت‌های دنده را بدون دخالت کاربر (بدون کلاچ و دسته‌دندهٔ دستی) مدیریت می‌کند.
کار اصلی: تغییر نسبتا‌های محور خروجی برای حفظ دور موتور مناسب در شرایط مختلف رانندگی، به‌طوری که راننده فقط پدال گاز و ترمز را کنترل کند.
بخش‌های کلیدی گیربکس اتوماتیک
جعبه‌دنده (Gear Train): مجموعهٔ چرخ‌دنده‌ها با نسبت‌های از پیش تعیین‌شده.
پمپ هیدرولیک یا پمپ روغن: منبع اصلی فشار روغن برای سیستم هیدرولیک.
سیستم کنترل (کنترل‌کننده): واحد کنترل الکترونیکی (ECU یا TCU) که با داده‌های حسگرها تصمیم می‌گیرد کدام نسبت دنده باید فعال باشد.
بستۀ کلاچ‌ها و بُرش‌های هیدرولیکی: برای قفل یا آزادسازی گیره‌های هیدرولیکی و درنتیجه تغییر دنده‌ها.
صندوق‌ترمز و مبدل گشتاور: در اکثر گیربکس‌های اتوماتیک، مبدل گشتاور به‌جای کلاچ صلب استفاده می‌شود تا گشایش و ناپیوستگی ناخواسته را کم کند.
مبدل گشتاور و نقش آن
مبدل گشتاور بین موتور و گیربکس قرار دارد و کارکردش مثل یک کینِم بین دو محور است.
مزیت‌ها:
کاهش شوک‌های ناگهانی در تغییر دنده
امکان لغزش و نرم‌کاری هنگام راه‌اندازی
معایب:
اتلاف انرژی و کارایی کمتر نسبت به گیربکس‌های دستی یا دوکلاچه در برخی شرایط
گرمای بیشتر و نیاز به سیستم خنک‌کننده روغن
انواع گیربکس‌های اتوماتیک
گیربکس‌های خودکار با مبدل گشتاور: رایج‌ترین نوع؛ تغییر دنده به‌وسیلهٔ کلاچ‌های هیدرولیکی و شوک‌گیری توسط مبدل گشتاور.
گیربکس‌های دوکلاچه (DCT): دو جعبه‌دندهٔ پیاپی برای دنده‌های زوج و فرد؛ تغییر دنده سریع‌تر و کارایی بالاتر در برخی خودروها.
گیربکس‌های اتوماتیک سیستم‌دار (CVT): سیستم تسمه-ریل با نسبت‌های پیوسته. بیشترین نرمی رانندگی را دارد و گاهی مصرف سوخت را بهینه می‌کند اما گاهی صدای بالاتر یا احساس “لغزش” ایجاد می‌کند.
گیربکس‌های روتاری یا متغیر (انواع نوین): نمونه‌هایی با طراحی‌های خاص برای کارایی و پاسخ در حالت‌های مختلف.
نحوه کارکرد در نگاه کلی
داده‌های حسگرها از ECU/TCU مانند سرعت خودرو، دور موتور، دمای روغن و وضعیت ترمزها دریافت می‌شود.
ECU نسبت دندهٔ مطلوب را تصمیم می‌گیرد.
سیستم هیدرولیک یا الکترومکانیکی نسبت دنده را فعال می‌کند و گیره‌های کلاچ یا استراتژی CVT را تنظیم می‌کند.
روغن گیربکس فشار لازم را تأمین می‌کند تا تغییر دنده نرم انجام شود.
مزایا و معایب گیربکس اتوماتیک
مزایا:
سهولت استفاده و رانندگی آرام در ترافیک
تغییر دنده‌های نرم و بدون وقفه
حفاظت از موتور با نگه‌داشتن دور موتور در بازهٔ مناسب
معایب:
مصرف سوخت در برخی مدل‌ها به‌خصوص در مدل‌های قدیمی‌تر یا با سیستم‌های نادرست تنظیم‌شده
هزینهٔ تعمیر و نگهداری بالاتر نسبت به گیربکس‌های دستی
احساس “لغزش” یا لغزش دنده در برخی سبک‌های رانندگی (بسته به فناوری)
نکات نگهداری و عمر مفید
روغن گیربکس را به‌موقع بررسی کنید و تعویض نمایید: سطح و کیفیت روغن، رنگ و بوی روغن را چک کنید. روغن کثیف یا فرسوده باعث فرسودگی زودرس می‌شود.
دما را مدیریت کنید: گرمای بیش از حد روغن می‌تواند عمر گیربکس را کوتاه کند. سیستم خنک‌کن روغن باید سالم باشد.
ترک‌ها و نواقص را زود شناسایی کنید: صدای ناخوشایند، نرم‌نشدن فشار یا تاخیر در پاسخ به دنده‌گیری می‌تواند نشان‌دهندهٔ مشکل باشد.
نرم‌سازی شیب‌ها و ترمزها: در راه‌های شیب‌دار یا بار سنگین، از سبک رانندگی پیوسته استفاده کنید تا فشار روی گیربکس کم شود.
تعویض فیلتر روغن گیربکس اگر خودرو شما این امکان را دارد، با فواصل تعیین‌شده انجام دهید.
ارتباط با خدمات مجاز: تعمیرات اصلی و تعویض قطعات بزرگ را به تعمیرگاه‌های معتبر بسپارید.
نکات عیب‌یابی رایج
تاخیر در تعویض دنده یا تعویض ناگهانی دنده‌ها
لرزش یا صداهای غیرعادی در حین تغییر دنده
گیر کردن در یک حالت دنده یا به‌طور مداوم در یک دنده بودن
نشتی روغن از گیربکس
روشن شدن چراغ هشدار موتور یا وضعیت گیربکس در داشبورد